Τι σχέση μπορεί να έχει η μουσική με τα μαθηματικά, την αρχιτεκτονική και τη φυσική; Μπερδεμένη, θα σκεφτείς. Εάν μάλιστα προσθέσουμε στην εξίσωση και στοιχεία από τη θεωρία των συνόλων και τη θεωρία των πιθανοτήτων, τη Χρυσή Τομή ή την ακολουθία Φιμπονάτσι, το κουβάρι περιπλέκεται τόσο που μόνο ένας πανεπιστήμονας στοχαστής θα μπορούσε να ξεμπλέξει. Όπως ο Ιάννης Ξενάκης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες δημιουργούς του 20ου αιώνα, πρωτοπόρος παγκοσμίως συνθέτης και αρχιτέκτονας, «πρωτομάστορας» της ηλεκτρονικής μουσικής και επανεφευρέτης της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.
Μουσική και αρχιτεκτονική
Ως πνεύμα ανήσυχο, ήδη από την παιδική του ηλικία, ο Ιάννης Ξενάκης ενδιαφερόταν για τη σχέση των μαθηματικών με τη μουσική. Όταν στα χρόνια της εφηβείας άρχισε να μελετά και τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, αποφάσισε να συνδυάσει τις μεγάλες αγάπες του προκειμένου να ανακαλύψει πώς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μαθηματικά μοντέλα στην Τέχνη της Φούγκας του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, και να αναπαραστήσει τα αγαπημένα του ακούσματα με μαθηματικά γραφήματα.
Στα 18 του, πέτυχε την εισαγωγή του στο Πολυτεχνείο. Αργότερα, στη Γαλλία ξεκίνησε μία καριέρα στην αρχιτεκτονική με έργα ορόσημα, αντισυμβατικά και πρωτοποριακά, βγαλμένα από τον κόσμο των μαθηματικών. Αν έχεις βρεθεί ποτέ με βαρκάκι στον κόλπο της Τυροκόμου στην Αμοργό, ίσως θυμάσαι ένα σύμπλεγμα λευκών κατοικιών που από μακριά μοιάζει λίγο με πεντάγραμμο.
Ωστόσο, μεγάλη του αγάπη παρέμενε η μουσική και τον κινητοποιούσε η ανάγκη να της δώσει μία νέα πνοή. Αμφισβητώντας μία παράδοση πεντακοσίων ετών, δηλαδή, τη μουσική όπως είχε διαμορφωθεί από την Αναγέννηση και μετά, ο Ξενάκης στράφηκε στα μαθηματικά και στην αρχιτεκτονική για έμπνευση.
Μέσα από τους πειραματισμούς του, θέλησε να εφαρμόσει στη μουσική τους φυσικούς νόμους που διέπουν διάφορα φαινόμενα. Παραδείγματος χάρη, το θρόισμα των φύλλων ενός δέντρου, τη φασαρία μιας διαδήλωσης ή το τερέτισμα των τζιτζικιών. Το αποτέλεσμα ήταν μια μουσική «ηχητικών μαζών», «συμπάντων» ή «γαλαξιών» όπως την περιέγραφε. Κι έτσι γεννήθηκε η «Στοχαστική Μουσική» ένα είδος που έχει συντεθεί με μεθόδους στοχαστικών διαδικασιών και τυχαίων μεταβλητών.
Στο μικροσύμπαν του Ιάννη Ξενάκη
Δεν είναι εύκολο να περιγράψει κανείς με λέξεις το έργο του Ξενάκη. Πρέπει να το δεις και να το περιεργαστείς με ανοιχτό μυαλό. Παράλληλα, να το ακούσεις αφήνοντας για λίγο στην άκρη κάθε αντίληψη που έχεις αποκρυσταλλώσει στο μυαλό σου για τη μουσική.
Στο πλαίσιο αυτό, εάν σου εξάψαμε την περιέργεια, και θέλεις να πάρεις μια ιδέα για τη ζωή και το έργο του Έλληνα δημιουργού, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης φιλοξενεί μέχρι το τέλος της χρονιάς τη μεγαλύτερη εκθεσιακή παρουσίαση του Ιάννη Ξενάκη μέχρι σήμερα, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς.
Ανακάλυψε βιογραφικά στοιχεία, μάθε για το έργο του και πειραματίσου με τα εκθέματα (όσο στο επιτρέπουν οι εγκαταστάσεις). Το μικροσύμπαν του Ιάννη Ξενάκη σε περιμένει να το επισκεφτείς.